Ze względu na zbliżającą się datę obowiązkowego wdrożenie unijnej dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii zgodnie z przyjętym harmonogramem (termin upływa 17 grudnia 2021 r.), prace nad projektem ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa nabrały tempa. Ustawa o sygnalistach to wymóg dostosowujący polskie prawodawstwo do dyrektywy Unii Europejskiej z 2019 roku. Co dokładnie zatem znalazło się w projekcie tej ustawy?

Każdy podmiot (z sektora publicznego, jak i prywatnego) zatrudniający co najmniej 50 pracowników będzie zobowiązany ustanowić wewnętrzne kanały zgłaszania naruszeń oraz przyjąć odpowiednie polityki wewnętrzne w tym zakresie. Podmioty sektora finansowego będą objęte powyższym obowiązkiem niezależnie od poziomu zatrudnienia. Pozostałe podmioty będą mogły przyjąć odpowiednie procedury i polityki w tym zakresie dobrowolnie. Zgodnie z projektem ustawy o sygnalistach realizacja obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające co najmniej 50 i mnie niż 250 pracowników następuje do dnia 17 grudnia 2023 r.

Kim jest sygnalista? Sygnalista to osoba zgłaszająca naruszenia prawa w swojej organizacji. Sygnalistą może być nie tylko pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Status sygnalisty może również otrzymać osoba ubiegająca się o zatrudnienie, która uzyskała informację o naruszeniu prawa w procesie rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, a nawet stażysta czy wolontariusz.

Pracodawca zostanie zobowiązany do ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, który określi w szczególności wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa oraz procedurę podejmowania działań następczych. Regulamin zgłoszeń wewnętrznych będzie musiał zostać uzgodniony z pracownikami lub związkami zawodowymi i będzie tym samym stanowił źródło prawa pracy.

Zgodnie z projektowanymi przepisami pracodawca będzie zobowiązany do prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych, natomiast regulamin zgłoszeń wewnętrznych będzie musiał określać m. in.:

1) podmiot wewnętrzny upoważniony przez pracodawcę do przyjmowania zgłoszeń,

2) sposoby przekazywania zgłoszeń,

3) obowiązek potwierdzenia zgłaszającemu przyjęcia zgłoszenia w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania,

4) maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej, nieprzekraczający 3 miesięcy od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia,

5) opis działań następczych podejmowanych w celu weryfikacji informacji o zgłoszonych naruszeniach prawa,

6) środki jakie mogą zostać zastosowane w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa.

Zgodnie z projektem ustawy wprowadzony zostanie generalny zakaz podejmowania wobec zgłaszającego działań odwetowych, którego wyrazem jest zakaz niekorzystnego traktowania z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Projekt ustawy wskazuje, że za takie niekorzystne traktowanie uważa się w szczególności (projekt przewiduje aż 15 takich okoliczności) odmowę nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia za pracę, wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu czy przeniesienie na niższe stanowisko lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej.

W przypadku działań odwetowych lub innego niekorzystnego traktowania sygnaliści będą mogli dochodzić odszkodowania w kwocie nie niższej niż ustawowe minimalne wynagrodzenie za pracę. Co istotne ciężar dowodu, że podjęte wobec sygnalisty działania nie miały charakteru odwetu za dokonane zgłoszenie, będzie obciążał pracodawcę (daną organizację).

Ponadto sygnaliści w związku z dokonanym zgłoszeniem będą chronieni przed procesami cywilnymi (np. o odszkodowanie, zniesławienie czy naruszenie dóbr osobistych i innych), a także wprowadzony zostanie ogólny zakaz szykany wobec osób zgłaszających naruszenia prawa.

Zgodnie z projektem ustawy zasadą będzie, że tożsamość osoby dokonującej zgłoszenia wewnętrznego w ramach organizacji będzie chroniona jako poufna, ale nie anonimowa. Pracodawca będzie mógł przewidzieć zgłoszenie anonimowe w regulaminie zgłoszeń wewnętrznych, ale będzie to jedynie jego uprawnienie, nie obowiązek.

Warunkiem otrzymania statusu sygnalisty będzie dokonanie zgłoszenia przez taką osobę zgodnie z przepisami ustawy. Co do zasady sygnaliści będą zobowiązani do dokonania zgłoszenia w ramach regulaminu wewnętrznego do odpowiedniej komórki lub innej osoby, która jest za to odpowiedzialna w danej organizacji. Natomiast nie będzie to stanowiło reguły i sygnalista będzie mógł również zgłosić takie naruszenie w ramach zgłoszenia zewnętrznego, np. do Rzecznika Praw Obywatelskich lub do innego kompetentnego organu. Należy zwrócić uwagę, na projektowane przepisy zgodnie z którymi w przypadku ujawnienia publicznego sygnalista będzie mógł korzystać z ochrony pod warunkiem, że najpierw skorzystał z wewnętrznych lub zewnętrznych kanałów zgłoszeń, a w odpowiedzi na takie zgłoszenie nie podjęto w ustawowych terminach żadnych odpowiednich działań.

Projektowane przepisy ustawy przewidują również odpowiedzialność karną zarówno dla sygnalisty jak i organizacji. Sygnalista dokonujący zgłoszenia nieprawdziwych informacji będzie zagrożony sankcją do 3 lat pozbawienia wolności. Karę grzywny, ograniczenia wolności albo do 3 lat pozbawienia wolności projekt ustawy przewiduje w przypadku utrudniania dokonywania zgłoszenia, dokonywania działań odwetowych wobec sygnalisty przez organizację, naruszenia poufności tożsamości sygnalisty, a także braku ustanowienia procedury wewnętrznej.

Co istotne, przepisom ustawy od momentu wejścia w życie ustawy podlegać będą podmioty sektora publicznego, a także te z sektora prywatnego, które zatrudniają co najmniej 250 pracowników, natomiast podmioty sektora prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników będą podlegać ustawie w zakresie obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych od 17 grudnia 2023 roku.