Postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych zostało wprowadzone do polskiego porządku prawnego w dniu 1 października 1989 roku mocą ustawy z dnia 24 maja 1989 roku o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Następnie, ustawodawca zdecydował o jego zniesieniu, co nastąpiło na mocy ustawy z dnia 16 września 2011 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja ta spowodowała, że sprawy pomiędzy przedsiębiorcami były rozpoznawane na zasadach w zwykłym procesie od dnia 3 maja 2012 roku, aż do 7 listopada 2019 roku.

Nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, przywróciła postępowanie  odrębne w sprawach gospodarczych. Nowe przepisy nie stanowią jednak powtórzenia stanu prawnego funkcjonującego przed dniem 3 maja 2012 roku. Przedmiotowa nowelizacja wprowadziła wiele nowości, które mają przyspieszyć i usprawnić rozpoznawanie spraw gospodarczych w procesie. Wprowadzone odrębności ograniczają instytucje wywołujące w praktyce przedłużanie się postępowania oraz gwarantują rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie.  Zastosowano takie rozwiązania jak ograniczenia czasowe w powoływaniu twierdzeń i dowodów czy nadanie niektórym wyrokom waloru tytułu zabezpieczenia, jak również wprowadzono wiążące dla sądu terminy procesowe.

Pojęcie sprawy gospodarczej zostało wskazane w art. 458¹ § 1 KPC. Nowością jest zakwalifikowanie do spraw gospodarczych spraw z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych, z umów leasingu oraz sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej – bez względu na to czy dotyczą stosunków prawnych łączących przedsiębiorców. Do kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono również negatywną definicję sprawy gospodarczej. Paragraf drugi powyższego artykułu, wskazuje że sprawy o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu oraz sprawy o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą (chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony) nie stanowią spraw gospodarczych w rozumieniu ustawy nowelizującej.

Nowe przepisy zawierają szereg obowiązków dla sądu. Zgodnie z nowym stanem prawnym, stronę, która nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika sąd poucza o treści obowiązku powołania wszystkich dowodów i twierdzeń w pozwie lub odpowiedzi na pozew lub w terminie nie krótszym niż tydzień od dnia doręczenia im pouczeń. Sąd ma również obowiązek poinformować strony o prawie do złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych (o czym szerzej będzie w dalszej części tekstu). Pouczenia powinny zostać sporządzone w formie pisemnej oraz wysłane na wskazany przez stronę adres poczty elektronicznej niezwłocznie po złożeniu przez stronę pierwszego pisma procesowego (a jeżeli było dotknięte brakami, to po ich usunięciu). Niespełnienie przez sąd wskazanych obowiązków skutkuje rygorystyczną w skutkach sankcją, albowiem uznaje się, że strona której nie udzielono pouczeń została pozbawiona możności obrony swoich praw, co powoduje nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC (chyba, że nieudzielenie pouczeń nie miało wpływu na zachowanie tej strony w toku postępowania).

Ponadto, sądy gospodarcze są zobowiązane do rozpoznania z urzędu swojej właściwości. Jeśli sprawa nie jest sprawą gospodarczą, sąd może ją przekazać sądowi właściwemu w terminie miesiąca od wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. Jeśli jednak sąd gospodarczy nie przekaże sprawy w terminie, ma obowiązek ją rozpoznać, lecz z pominięciem przepisów o postępowaniu odrębnym. Nowe przepisy wskazują również na obowiązek wydania orzeczenia rozstrzygającego w sprawie nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew (w przypadku braków formalnych odpowiedzi na pozew termin ten biegnie od dnia ich uzupełnienia lub w przypadku niezłożenia odpowiedzi na pozew – od dnia upływu terminu do jej złożenia).

Z uwagi na szeroki zakres zastosowania przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, ustawodawca przewidział dla osób niebędących przedsiębiorcami oraz dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, możliwość wystąpienia z wnioskiem o  rozpoznanie sprawy w zwykłym trybie procesowym, z pominięciem przepisów postępowania odrębnego. Wystąpienie przez stronę z takim wnioskiem jest dla sądu wiążące, jednak dla swojej ważności wniosek taki musi zostać założony w ustawowym terminie. Jeśli strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosek powinien być sformułowany w pozwie lub pierwszym piśmie procesowym, jeśli natomiast strona nie posiada profesjonalnego pełnomocnika to wniosek taki powinien zostać wniesiony w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej pouczenia.

Nowelizacja KPC wprowadza również szczegółowe uregulowanie w zakresie postępowania dowodowego. Strony mogą zawrzeć między sobą tzw. umowę dowodową (uregulowaną w art. 458⁹ KPC), na podstawie której, strony umawiają się o wyłączenie określonych dowodów w ewentualnym procesie. Dla skuteczności, taka umowa musi wskazywać na określony stosunek prawny powstały na podstawie łączącej strony umowy. Umowa może wyłączyć przeprowadzenie każdego dowodu, jednak dla swej ważności musi zostać sporządzona na piśmie lub ustnie przed sądem. Przepisy wyłączają możliwość zawarcia umowy dowodowej pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Następnym przejawem postulatu szybkości postępowania jest wprowadzenie przez ustawodawcę prymatu dowodu z dokumentu.  Tym samym, dowód z zeznań świadków można dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w przypadku ich braku, pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dodatkowo, wprowadzono regulację, że czynność strony, a w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, o którym mowa w art. 77³ KC, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych. Tu warto podkreślić, że dokumentem w rozumieniu kodeksu cywilnego może być każdy nośnik informacji, który umożliwia zapoznanie się z treścią oświadczenia woli. Natomiast nośnik informacji, to każdy przedmiot, który umożliwia utrwalenie i odtworzenie informacji, np. kartka papieru, pendrive czy dyktafon.

Jak już zostało wyżej wskazane, sąd wysyła pouczenie na adres poczty elektronicznej strony, co jest związane z wymogiem wskazania adresu poczty elektronicznej lub zawarcia oświadczenia informującego o jej braku. W przypadku powoda ma to nastąpić w składanym przez niego pozwie, natomiast w przypadku pozwanego – w pierwszym piśmie procesowym. Niewskazanie adresu poczty elektronicznej stanowi brak formalny pisma uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu.

Wskazać należy również na szereg instytucji, które zostały wyłączone z postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, a są to m.in.: występowanie z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych (w przypadku zmiany okoliczności, powód może wystąpić z roszczeniem o kolejne świadczenia powtarzające się, jak również może żądać zmiany dotychczasowego przedmiotu świadczenia na inny przedmiot lub jego równowartość), zawieszenie postępowania na skutek niestawiennictwa stron na rozprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 5 KPC, zmiany podmiotowe wskazane w art. 194-196 KPC (instytucja tzw. dopozwania, zapozwania, wezwania lub zawiadomienia współuczestników koniecznych czy zawiadomienia o toczącym się procesie), przekazanie sądowi okręgowemu sprawy pozostającej w związku ze sprawą prowadzoną przez ten sąd (uregulowane przez art. 205 KPC) oraz wytoczenie powództwa wzajemnego.

Następnie, ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu instytucji nadania wyrokowi waloru tytułu zabezpieczenia. Dla strony powodowej fakt, iż nie musi wnosić o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności, z pewnością stanowi istotne ułatwienie oraz przyspieszenie dochodzenia swoich praw. Powyższe znajduje zastosowanie do wyroków sądu pierwszej instancji zasądzających świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych. Ustawodawca odsyła w powyższym zakresie do stosowania przepisów art. 492 § 1 i § 2 KPC (dotyczących postępowania nakazowego).

Wprowadzono również sankcję za uchylanie się od dobrowolnej próby rozwiązania sporu przed wytoczeniem powództwa. Zgodnie z art. 458¹², niezależnie od wyniku sprawy, sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem procesu zaniechała wzięcia udziału w polubownym rozwiązaniu sporu, uchylała się od wzięcia udziału lub uczestniczyła w próbie w złej wierze, przez co przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Przywrócenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych ma swoich zwolenników oraz przeciwników. To czy będzie ułatwieniem czy tylko utrudnieniem dla przedsiębiorców pokaże praktyka stosowania nowych przepisów. Ministerstwo Sprawiedliwości, uzasadnia wprowadzenie zmian tym, że sprawy gospodarcze powinny być rozpoznawane szybciej niż pozostałe sprawy cywilne. Czas pokaże, czy nowe przepisy są zabiegiem pożądanym w praktyce czy tylko zbędnym zabiegiem legislacyjnym.